Hemşireler için hazırlanan bu kapsamlı mobbing rehberi; işyerinde maruz kalınan psikolojik tacizin (mobbing) ne olduğunu, hangi durumlarda mobbing sayılmadığını ve özellikle nöbet listesi adaletsizliği, haksız görevlendirmeler, tutanaklar ve dijital yazışmalar gibi unsurların nasıl delil niteliği kazanabileceğini ayrıntılı biçimde ele alıyor. Türkiye’de yürürlükte olan mevzuat çerçevesinde hemşirelerin haklı fesih, tazminat, disiplin ve ceza süreçlerinde sahip oldukları yasal haklar adım adım açıklanırken; CİMER, il sağlık müdürlüğü, sendikalar, Alo 170 ve yargı mercilerine başvuru yolları pratik örneklerle gösteriliyor. Böylece, mobbinge maruz kalan hemşirelere hem hukuki çerçeve hem de sahada uygulanabilir bir yol haritası sunuluyor.
1. Mobbing Nedir?
Mobbing, işyerinde bir veya birkaç kişinin, başka bir kişiyi uzun süre ve sistematik biçimde psikolojik baskıyla yıldırması, dışlaması, küçük düşürmesi ve işten uzaklaştırmaya çalışmasıdır.
Özellikleri:
- Sistematik olmalı (tek olay değil, süreklilik gösteren davranışlar)
- Uzun süreli olmalı (aylar, bazen yıllar)
- Hedefli olmalı (özellikle bir kişiye yönelmiş)
- Mağdurun sağlığını, onurunu, mesleğini zedelemeli
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın mobbing rehberlerinde de mobbing; kişiyi işyerinde dışlamaya, küçük düşürmeye ve yıldırmaya yönelik sistematik davranışlar olarak tanımlanıyor.
2. Mobbing Ne Değildir?
Her kötü davranış mobbing değildir. Özellikle hemşireler için şu ayrımlar önemli:
- Tek seferlik tartışma / bağırma
Bir defaya mahsus öfkeyle bağırmak, kaba davranmak çok yanlış ama tek başına “mobbing” sayılması için genelde yetmez; süreklilik aranır.
- Yönetim hakkı içinde, makul ve gerekli talimatlar
Servis düzeni için görev dağılımı yapmak, iş akışını bozan kişiyi uyarmak, hatayı düzeltmek için geri bildirim vermek – objektif ve makul ise mobbing değildir.
- Disiplin işlemleri
Gerçekten göreve gelmeme, ciddi ihmal, hasta güvenliğini tehlikeye atma gibi durumlarda tutanak ve disiplin işlemleri yapılması mobbing değildir. Ama haksız, abartılı, sürekli ve hedefli uygulanıyorsa tablo mobbinge döner.
Kısaca:
Mobbing = yönetim hakkının kötüye kullanılması + sistematik yıldırma.
3. Mobbing Türleri ve Sağlık Sektöründe Tipik Örnekler
3.1. Türler
Dikey mobbing (üstten alta / alttan üste)
- Başhekim, başhemşire, sorumlu hemşire vs. tarafından hemşireye
- Ya da daha nadir olarak astların yöneticiye yönelik psikolojik baskısı.
Yatay mobbing (eşitler arası)
- Aynı servisteki hemşirelerin birbirine karşı dışlama, dedikodu, gruplaşma baskısı.
Örgütsel / kurumsal mobbing
- Kurum politikasının bir kişiyi “itmeye”, istifaya zorlamaya yönelik kullanılması
- Sürekli sürgün görevlendirme, anlamsız disiplin cezaları.
3.2. Hemşirelikte Sıklıkla Görülen Örnekler
- En zor, en yoğun, en riskli nöbetlerin sistematik olarak hep sana yazılması
- Sürekli başka servislere sürgün gibi görevlendirme
- “Sen zaten beceremiyorsun”, “her şeyi batırıyorsun”, “sen olmasan daha rahatız” gibi sürekli aşağılayıcı sözler
- Eğitim, kongre, kurs, proje gibi imkanlardan özellikle dışlanma
- Hata yapmadığın halde sürekli tutanak tehdidi veya haksız tutanaklar
- Ekip içinde sosyal izolasyon: yemek, dinlenme, sosyal aktivitelerde dışlanma
- Cinsel/ahlaki imalara maruz bırakma, dış görünüşle alay etme
Anayasa Mahkemesi’nin hemşire Türkan Aydoğmuş başvurusunda, hastanede doktorun hakaret ve mobbingine maruz kalan hemşireyi korumayan idare hakkında “maddi ve manevi varlığın korunması hakkının ihlali”kararı vermesi, sağlık tesislerinde mobbingin ciddiyetini gösteren önemli bir emsal.
https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2018/19000
4. Hemşireler İçin Mobbing Delilleri
Buradan sonrası tamamen pratik:
“Bugün yaşadığım olayın kanıtlanabilir tarafı ne?”
diye düşüneceksin.
4.1. Nöbet Çizelgesi ve Vardiya Planları
Hemşirelikte mobbingin en net göründüğü yerlerden biri nöbet listesi.
Delil olarak işine yarar:
Aylık / 3 aylık / 6 aylık nöbet çizelgeleri
- Resmî ve dini tatillerin çoğu hep sana yazılıyorsa
- “Acil, yoğun bakım, palyatif, psikiyatri” gibi zor birimler hep sana denk geliyorsa
- Art arda gece nöbetleri sana, gündüz nöbetleri hep aynı kişilere veriliyorsa
Vardiya planları
- Haftasonu, gece vs. dengesizliği hep senin aleyhineyse
- Sağlıklı dinlenme süresi tanınmadan nöbetten nöbete koşturuluyorsan
Ne Yap? Çizelgeleri mutlaka fotoğraflarla, çıktı / fotokopiyle, tarihleri görünür şekilde sakla.
Bu listeler; mahkemede “kişinin üzerine sistematik gidilmiş mi?” sorusuna görsel tablo ile cevap verir.
4.2. Görev Dağılımı ve İş Yükü Adaletsizliği
- Servisteki zor hastalar (yoğun bakım ihtimali olan, agresif, izolasyon gerektiren vb.) sürekli senin listende mi?
- Ek işler (stok sayımı, depo, taşıma, özel hazırlıklar, ekstra yazışmalar) hep sana mı veriliyor?
- Sorumlu hemşirenin yazılı görev dağılımlarında veya mesajlarında “zor işler = sen” gibi bir tablo mu var?
Bunlar da görev listesi, günlük iş planı, mesaj kayıtları ile delil olabilir.
4.3. Yazışmalar: WhatsApp, SMS, E-posta, HBYS Notları
Günümüzde mobbingin yarısı telefondan dönüyor maalesef.
Delil sayılabilecekler:
WhatsApp / SMS / Telegram vs. mesajlar
- Küçük düşürücü, alaycı, tehditkâr üslup (“Sen zaten beceremiyorsun”, “hata olursa sorumlusu sensin”, “işine gelmiyorsa git” vb.)
- Sürekli son dakika nöbet değişiklikleri, görevlendirmeler
- Diğerlerine nazik, sana kaba ve emredici yazışmalar
E-posta yazışmaları
- Başhekimlik, başhemşirelik, müdüriyetle yaptığın yazılı şikayetler
- Onların verdiği yanıtlar veya hiç dönmemeleri (cevapsız kalması da tabloyu gösterir).
Hastane içi mesaj sistemleri / HBYS kayıtları
- Not düşülen alanlarda varsa seni hedef alan kayıtlar.
Ne yap? Ekran görüntülerini tarih, saat ve gönderen kişinin adı görünecek şekilde kaydet, yedekle.
4.4. Görevlendirme ve “Sürgün” Niteliğindeki Kararlar
Resmî görevlendirme yazıları çok kıymetli.
Delil olabilecek durumlar:
- Peş peşe başka birimlere (daha zor servislere) görevlendirilmen,
- Kısa aralıklarla birden çok görev yeri değişikliği yapılması.
4.5. Tutanaklar, Savunma İstemleri ve Disiplin Cezaları
Mobbing uygulayan idare veya yönetici, çoğu zaman “tutanak yağmuru” ile yıpratır.
Delil olabilecekler:
Haksız tutanaklar
- Çok basit şeylerden tutanak düzenlenmesi
- Aynı davranışı yapan diğerlerine hiçbir işlem yapılmaması
Savunma istem yazıları
- Sık sık savunma istenmesi, metinlerde ağır ve gerçek dışı ifadeler olması
Disiplin cezaları (uyarma, kınama, Aylıktan kesme, kademe durdurma vb.)
- Özellikle daha sonra mahkemede iptal ettirdiğin cezalar varsa, “idarenin haksız, yıldırmaya yönelik işlem yaptığı” emsali olarak çok değerlidir.
4.6. Tanıklar: Hemşireler, Hekimler, Diğer Personel
Tanık, mobbing davalarında ciddi destek sağlar.
Serviste çalışan diğer hemşireler, hekimler, ATT’ler, temizlik personeli, sekreterler…
Olaylara birebir şahit olanlar:
- Toplantı odasında azarlanmanı gören
- Nöbet adaletsizliğini fark eden
- Sürgün görevlendirmelerden haberdar olan vb.
Bu kişilerin adlarını, iletişimlerini not et. İleride mahkemede veya soruşturmada “tanık” olarak dinlenmeleri mümkündür.
4.7. Sağlık Raporları, Psikiyatri / Psikoloji Kayıtları
Mobbingin bedeli çoğu zaman psikolojik ve fiziksel sağlıkta ortaya çıkar:
- Uykusuzluk, çarpıntı, panik atak
- Depresyon, kaygı bozukluğu, işten korkma
- Tansiyon sorunları, migren, mide problemleri
Delil olarak önemli olanlar:
- Psikiyatri / psikolog raporları
- Aile hekimi, dahiliye vb. doktor raporları
- Kullandığın ilaçlar (antidepresan vs.)
- Verilen istirahat raporları
Ceza hukuku ve tazminat davalarında, bu raporlar mobbingin senin sağlığında yarattığı zararı gösterdiği için önemlidir.
https://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2010-88-598
https://avesis.mku.edu.tr/publication/details/c8952024-30e5-429c-8cb6-d43f646c26e9/isyerinde-gerceklesen-psikolojik-taciz-nedeniyle-iscilerin-basvuracaklari-hukuki-careler/document.pdf
4.8. “Mobbing Günlüğü”: Senin Yazdığın Kronoloji
En basit ama en etkili araçlardan biri:
- Küçük bir defter ya da dijital dosya aç.
- Her olayda şunları kaydet:
- Yer (servis, hemşire odası, başhekimlik vs.)
- Kim ne yaptı /ne dedi?
- Kimler şahit?
Bu günlük, müfettişin veya hâkimin önüne gittiğinde “bu olaylar dağınık değil, belirli bir süreçte artarak devam etmiş” tablosunu gösterir.
5. Hukuki Çerçeve: Hangi Kanunlar Seni Koruyor?
5.1. Türk Borçlar Kanunu m. 417 – İşverenin Koruma Borcu
TBK m.417’ye göre işveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek; işyerinde dürüstlük kurallarına uygun bir düzen sağlamak; işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve uğrayanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.
https://www.ajindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423873900.pdf
Yani:
- İşveren, “ben karışmam, kendi aranızda halledin” diyemez.
- Hemşireyi başka hemşire, hekim veya yönetici psikolojik tacize uğratıyorsa, işveren bunu önlemek zorunda.
- Önlemezse, tazminat sorumluluğu doğar.
5.2. İş Kanunu – Haklı Fesih ve Tazminatlar
4857 sayılı İş Kanunu’na göre:
- Mobbing, işçinin onurunu zedeleyen, sağlığını bozan, iş ilişkisini çekilmez hale getiren bir durumsa, işçi haklı nedenle derhal fesih yapabilir (m.24/II).
https://andishukuk.com/icerik/bir-hakli-fesih-nedeni-olarak-mobbing
- Bu durumda:
- Varsaihbar tazminatı,
- Uygunsa ayrımcılık / kötü niyet tazminatı,
- Manevi tazminat (ayrı davayla) talep edilebilir.
5.3. Türk Ceza Kanunu – Mobbingi Suç Yapan Haller
TCK’da “mobbing” adıyla ayrı bir suç yok. Ancak mobbing sürecindeki davranışlar şu suçları oluşturabilir:
- TCK m.96 – Eziyet suçu
Bir kimseye insan onuruyla bağdaşmayan, bedensel veya ruhsal açıdan acı çektiren davranışlar; sistematik biçimde işlenirse 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası öngörülür.
- TCK m.125 – Hakaret
“Onur, şeref ve saygınlığı rencide eden” sözler için 3 aydan 2 yıla kadar hapis veya adli para cezası mümkündür.
- Olayın türüne göre:
- Tehdit (m.106)- Cinsel taciz (m.105)
- İş ve çalışma hürriyetinin ihlali (m.117)
- Görevi kötüye kullanma (m.257) gibi suçlar da gündeme gelebilir.
Savcılığa suç duyurusunda bulunulduğunda, deliller bu suç tipleri yönünden incelenir.
5.4. Kamu Görevlisi Hemşireler (657’ye Tabi Olanlar)
Kamu hastanesi, üniversite hastanesi vb. yerde memur statüsünde çalışan hemşireler için:
- Üstlerin mobbing niteliğindeki davranışları aynı zamanda disiplin suçu olabilir.
- İlgili amir hakkında disiplin soruşturması açılabilir; uyarma, kınama, yer değişikliği, görevden alma gibi sonuçlar doğabilir.
- Aynı zamanda idari yargıda; mobbing iddiasıyla:
- Manevi tazminat davası açılabilir.
AYM’nin mobbing nedeniyle “maddi ve manevi varlığın korunması hakkı” ihlali kararları, idarenin kamu çalışanını psikolojik tacize karşı koruma yükümlülüğünün altını çiziyor.
6. Genelgeler, Alo 170 ve Resmî Destek Mekanizmaları
- 2011 tarihli “İşyerlerinde Psikolojik Tacizin Önlenmesi” Başbakanlık Genelgesi ile mobbinge karşı mücadelede kamu kurumlarına görev verilmiş, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bu konuda rehberler hazırlamaya başlamıştır.
https://www.csgb.gov.tr/Media/1h2dmhnf/i%C5%9Fyerlerinde-psikolojik-taciz-mobbing-bilgilendirme-rehberi-2014.pdf
- 2025/3 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi, mobbingi yeniden gündeme getirmiş; toplu iş sözleşmelerinde psikolojik taciz önleyici hükümlere yer verilmesini, Alo 170 hattında psikologlar aracılığıyla çalışanlara destek verilmesini öngörmüştür.
https://mobbingdernegi.org.tr/is-yerlerinde-psikolojik-tacizin-mobbing-onlenmesi-genelgesi
- ALO 170 Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi
- Arayan çalışanları bilgilendirir, yönlendirir, isterse resmi kayıt alır.
https://www.csgb.gov.tr/Media/iywlqimb/i%C5%9Fyerlerinde-psikolojik-taciz-mobbing-bilgilendirme-rehberi-2017.pdf
7. Mobbing İspatlandığında Uygulayana Ne Olur?
Mobbing ispatlandığında, olayın türüne göre:
- Ceza davası
Hakaret, eziyet, tehdit vb. suçlardan hapis veya adli para cezası alabilir.- Tazminat davası
- İşveren, TBK m.417 ve diğer hükümler gereği manevi tazminata mahkûm edilebilir.- Eğer maddi kaybın varsa (raporlu olduğun için ücret kaybı, tedavi masrafları vb.), maddi tazminat da istenebilir.
- İş hukuku sonuçları
- Özel sektörde çalışan hemşire, haklı fesih yapıp tazminatlarını alabilir.
- İşe iade davası açılabilir (haksız fesih varsa).
- Disiplin ve idari yaptırımlar
Kamu kurumunda amir veya yönetici hakkında disiplin soruşturması sonucu.
- Uyarma / kınama
- Kademe / derece durdurma,
- Görevden alma, yer değişikliği gibi yaptırımlar uygulanabilir.
- Sicil ve kariyer etkisi
Özellikle kamu görevlilerinde sicile işleyen disiplin cezaları terfi, görevlendirme, yönetici olma gibi süreçleri etkiler.
8. Hemşireler İçin Adım Adım Hak Arama Rehberi
1- Kayıt tutmaya başla
Nöbet çizelgeleri, mesajlar, tutanaklar, raporlar, günlük… Hepsini düzenle.
2- Önce kurum içi başvuru
- Sorumlu hemşire, başhemşire, başhekim, hastane yönetimi.
- Mümkünse yazılı dilekçe ver; EBYS veya resmi kayıt numarası al.
3- Sendika / meslek örgütü ile iletişim
- Sağlık-Sen, HEP-SEN, Türk Hemşireler Derneği vb.
- Hukuk birimlerinden destek iste.
4- CİMER başvurusu
- E-Devlet üzerinden detaylı olay anlatımıyla başvur.
- Ek olarak elindeki delilleri tarayıp sisteme yükleyebilirsin.
5- İl / İlçe Sağlık Müdürlüğü, Üniversite Rektörlüğü
- İldeki Sağlık Müdürlüğü’ne dilekçe ver.
- Kamu hastaneleri için il sağlık, üniversite hastaneleri için rektörlük ve genel sekreterlik de muhatap olabilir.
6- ALO 170’i ara
- Durumu anlat, psikologla görüş, başvurunun sisteme kaydedilmesini iste.
- Bu da ayrı bir resmi iz bırakır.
7- Savcılığa suç duyurusu (gerekiyorsa)
- Hakaret, tehdit, cinsel taciz, eziyet gibi suç şüphesi varsa Cumhuriyet Savcılığı’na başvur.
8- İş / İdare Mahkemesi’ne dava
- Özel sektördeysen: İş Mahkemesi’nde haklı fesih, tazminat, ayrımcılık tazminatı davası.
- Kamu görevlisiysen: İdare Mahkemesi’nde disiplin işlemlerinin iptali ve manevi tazminat davası.
9- Gerekirse Anayasa Mahkemesi başvurusu
- Tüm iç yollar tükendikten sonra, mobbing nedeniyle temel haklarının ihlal edildiğini düşünüyorsan AYM’ye bireysel başvuru.
9. Kurum İçi Destek ve Psikolojik Dayanıklılık
Sendika ve meslek örgütleri
- Eğitimler, rehberler, avukat desteği
- THD’nin hemşireler için mobbing karşısında izlenecek yollar rehberleri, haklarını anlamana yardımcı olur.
https://www.thder.org.tr/hemsirelerin-mobbing-karsisinda-izleyebilecegi-yollar-nelerdir-2
Psikolojik danışmanlık
- İş yeri hekimi, psikolog, aile hekimi
- Gerektiğinde psikiyatri desteği; bu hem senin sağlığın için iyi, hem de hukuken delil.
Yalnız olmadığını bilmek
- Türkiye’de hemşirelerin açtığı ve kazandığı mobbing davaları var;
- AYM ve idare mahkemesi kararları, sağlık çalışanlarını koruyan ciddi emsaller oluşturuyor.
Hemşire.Com Hukuk Birimi