İÇİNDEKİLER
- Giriş ve Kanunun Amacı (Madde 1)
- Temel Kavramlar (Madde 3)
- Sendika ve Konfederasyon Kurma Özgürlüğü (Madde 6)
- Sendika Üyeliğinin Kazanılması (Madde 14)
- Sendika Üyeliğinin Sona Ermesi (Madde 16)
- Sendika Üyeleri ve Yöneticilerinin Güvencesi (Madde 18)
- Kurum İdari Kurulları (Madde 22)
- İşyeri Sendika Temsilcileri ve Baştemsilci (Madde 23)
- Üyelik Ödentisi (Aidat) ve Sendika Gelirleri (Madde 25–26)
- Toplu Sözleşmenin Kapsamı ve Süresi (Madde 28)
- Toplu Sözleşmenin Tarafları ve İmza Yetkisi (Madde 29)
- Uygulamada Öne Çıkan Başlıca Haklar – Kısa Kontrol Listesi
1. Giriş ve Kanunun Amacı (Madde 1)
4688 sayılı Kanunun temel amacı, kamu görevlilerinin ortak ekonomik, sosyal ve mesleki hak ve menfaatlerinin korunması ve geliştirilmesidir.
Bu amaç doğrultusunda Kanun:
- Kamu görevlilerince kurulan sendika ve konfederasyonların
- kuruluş şartlarını,
- organlarını,
- yetki ve faaliyet alanlarını,
- Bu yapılarda görev alacak kamu görevlilerinin hak ve sorumluluklarını,
- Toplu sözleşmenin yapılmasına ilişkin usul ve esasları
ayrıntılı olarak düzenler. Böylece kamu görevlilerinin örgütlü yapı üzerinden toplu pazarlık yapmalarının hukuki zemini oluşturulur.
2. Temel Kavramlar (Madde 3)
2.1. Konfederasyon
Madde 3’e göre konfederasyon:
- Bu Kanuna tabi biçimde, farklı hizmet kollarında kurulmuş sendikaların,
- En az beş sendikanın bir araya gelmesiyle oluşturduğu,
- Tüzel kişiliğe sahip üst düzey meslek örgütüdür.
Konfederasyonlar, özellikle:
- Üye sendikalar adına toplu sözleşme sürecinde güçlü temsil,
- Ulusal düzeyde ortak politika üretme
fonksiyonlarını yerine getirir.
2.2. Toplu Sözleşme
Toplu sözleşme, Kanunda belirtilen esaslar çerçevesinde:
- Kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarının belirlenmesi amacıyla yapılan,
- Kamu işvereni ile sendika/konfederasyonlar arasında yürütülen görüşmeler sonucunda mutabakat sağlanırsa imzalanan sözleşmedir.
Bu sözleşme, belirli bir dönem için kamu görevlilerinin ücret, ek ödeme, tazminat ve sosyal haklarına ilişkin temel referans metindir.
3. Sendika ve Konfederasyon Kurma Özgürlüğü (Madde 6)
Madde 6, kamu görevlilerinin örgütlenme özgürlüğünün çekirdeğini oluşturur:
- Sendika ve konfederasyonlar, önceden izin almaksızın serbestçe kurulur.
- Sendika kurucusu olabilmek için kamu görevlisi olarak çalışmak yeterlidir. Ek bir nitelik, unvan veya kıdem şartı aranmaz.
Bu hüküm, kamu çalışanlarının, idarenin iznine tabi olmaksızın kendi sendikal yapılarını teşkil edebilmelerini sağlayan anayasal düzeyde bir güvencedir.
4. Sendika Üyeliğinin Kazanılması (Madde 14)
4.1. Üyeliğin Serbestliği
Madde 14’e göre:
- Sendikalara üye olmak serbesttir.
- Kamu görevlisi, çalıştığı kurumun girdiği hizmet kolunda kurulmuş bir sendikaya üye olabilir.
- Hiçbir kamu görevlisi, zorla sendikaya üye yapılamaz veya üyelikten alıkonulamaz.
4.2. Üyelik Başvurusunun Değerlendirilmesi
Üyelik süreci şu adımlardan oluşur:
- Kamu görevlisi, ilgili sendikanın üyelik başvuru formunu doldurur ve imzalar.
- Başvuru sendikaya ulaştığı tarihten itibaren sendikanın, başvuruyu en geç otuz gün içinde inceleyerek kabul veya ret yönünde karar vermesi gerekir.
- Otuz gün içinde ret kararı bildirilmediği takdirde, üyelik istemi kendiliğinden kabul edilmiş sayılır.
Bu düzenleme, sendika yönetimlerinin keyfî biçimde üyelikleri sürüncemede bırakmasını önleyen önemli bir zımnî kabul mekanizmasıdır.
5. Sendika Üyeliğinin Sona Ermesi (Madde 16)
Madde 16, üyeliğin tek taraflı iradeyle sona erdirilmesini güvence altına alır:
- Her üye, sendikadaki üyeliğinden serbestçe çekilebilir.
Çekilme usulü:
- Kamu görevlisi, üyelikten çekilme bildirimini üç nüsha halinde doldurup imzalar.
- Bildirimi çalıştığı kuruma verir.
- Kurum görevlisi; bildirime tarih ve kayıt numarası verir, bir nüshasını da derhal üyeye teslim etmekle yükümlüdür.
Kişinin sendikadan ayrılma iradesi, bu işlemlerle birlikte hukuken geçerlilik kazanır.
6. Sendika Üyeleri ve Yöneticilerinin Güvencesi (Madde 18)
Madde 18, sendikal faaliyetlerin baskı ve yaptırıma maruz kalmadan yürütülebilmesi için kapsamlı güvenceler getirir.
6.1. Sendikal Faaliyete Katılma Nedeniyle Farklı İşlem Yasağı
Kamu görevlileri;
- İş saatleri dışında veya
- İşverenin izniyle iş saatleri içinde
Kanunda belirtilen sendikal faaliyetlere katılmaları nedeniyle farklı bir işleme tabi tutulamaz; görevlerine son verilemez.
Bu hüküm uyarınca; sendika toplantısına katılmak, basın açıklamasında bulunmak, sendikal eylem ve etkinliklere iştirak etmek disiplin yaptırımı, sürgün niteliğinde tayin veya görevden alma gerekçesi yapılamaz.
6.2. Temsilcilerin ve Yöneticilerin Görev Yeri Güvencesi
Kamu işvereni;
- İşyeri sendika temsilcisi,
- Sendika işyeri temsilcisi,
- Sendika il ve ilçe temsilcisi ile
- Sendika ve sendika şube yöneticilerinin
görev yerini, sendikal sıfatlarıyla bağlantılı olarak sebebini açık ve kesin şekilde belirtmedikçe değiştiremez.
Bu düzenleme, “sendikadan ayrıl, yoksa seni başka yere gönderirim” tarzı baskıları hukuk önünde hükümsüz kılar.
6.3. Yönetim Kurulu ve Temsilcilerin İzin Hakları
- Sendika yönetim kurulu üyeleri haftada bir gün kurumlarından izinli sayılır. Bu günler, maaş ve özlük hakları açısından fiilen çalışılmış gün hükmündedir.
- Sendika şubeleri, en az 400 üye ile kurulur.
- İl düzeyinde 100 ve daha fazla üyesi bulunan sendikanın il temsilcisi,
- İlçede 50 ve daha fazla üyesi bulunan sendikanın ilçe temsilcisi
haftada dört saat izinli sayılır. Bu süreler, sendikal görevlerin yerine getirilmesi için kullanılır.
6.4. Aylıksız İzinli Yöneticilerin Sağlık Güvencesi
Kurumlarından aylıksız izinli sayılan sendika, konfederasyon ve şube yönetim kurulu üyeleri ile bakmakla yükümlü oldukları aile bireylerinin sağlık giderleri, görevli bulundukları kurumlar tarafından karşılanmaya devam eder.
Bu hüküm, sendikal görevi nedeniyle aylıksız izne ayrılan kamu görevlisinin sosyal güvenlikten kopmamasını sağlar.
6.5. Sendikal Görev Sonrası Göreve Dönüş Hakkı
- Aylıksız izinli sayılanlardan, sendika veya konfederasyon organlarındaki görevleri herhangi bir nedenle sona erenler; görevlerinin sona erdiği tarihten itibaren otuz gün içinde eski kurumlarına yazılı başvuru yaparlarsa, kamu işvereni bu kişileri otuz gün içinde eski görevlerine veya durumlarına uygun başka bir göreve atamak zorundadır.
- Otuz gün içinde başvurmayanlar, görevlerinden çekilmiş sayılır.
Bu düzenleme, sendika yöneticiliğinin kamu görevini kaybetme riski doğurmamasını teminat altına alır.
7. Kurum İdari Kurulları (Madde 22)
Madde 22, kurum düzeyinde sosyal diyalog mekanizması olarak işleyen Kurum İdari Kurullarını düzenler.
- Kurul; kurumdaki kamu görevlilerinin çalışma koşulları ve kanunların eşit uygulanmasına ilişkin konularda görüş bildirmek amacıyla kurulur.
- Kurul yapısı:
- Eşit sayıda kamu işveren vekili ile
- İlgili kurumda en çok üyeye sahip sendikanın belirleyeceği sendika temsilcilerinden oluşur.
- Bu kurullar yılda iki kez toplanır.
Kurum idari kurulları, kurumsal sorunların toplu sözleşme dönemini beklemeksizin ele alınmasına imkân veren önemli bir iletişim platformudur.
8. İşyeri Sendika Temsilcileri ve Baştemsilci (Madde 23)
Madde 23 uyarınca:
- İşyerlerinde, Kanun’un 30. maddesine göre yapılan tespit sonucunda kamu görevlilerinden en çok üyeye sahip sendika, İşyeri sendika temsilcisi ve Sendika işyeri temsilcisi seçmeye yetkilidir.
Temsilci Sayıları
İşyerdeki kamu görevlisi sayısına göre atanabilecek en çok temsilci sayısı:
- 200’e kadar: 1 temsilci
- 201 – 600: en çok 2 temsilci
- 601 – 1000: en çok 3 temsilci
- 1001 – 2000: en çok 4 temsilci
- 2000’den fazla: en çok 5 temsilci
Bu temsilcilerden biri, sendika tarafından baştemsilci olarak görevlendirilebilir. Baştemsilci, işyeri ile sendika organları arasındaki koordinasyonu sağlar.
9. Üyelik Ödentisi (Aidat) ve Sendika Gelirleri (Madde 25–26)
9.1. Üyelik Ödentisinin Tahsili (Madde 25)
- Kamu görevlilerinin ödeyeceği üyelik ödentisi (aidat); 14. maddeye göre doldurulan üyelik başvuru formu ve sendika tüzüğünde belirtilen aylık aidat miktarına göre belirlenir.
- Kamu işvereni:
- Aidatı, kamu görevlisinin aylığından keser ve
- Beş gün içinde sendikanın banka hesabına yatırır.
- Ödenti listelerinin bir örneği ilgili sendikaya gönderilir.
Bu sistem, sendika için düzenli gelir, üye için ise otomatik ve güvenli bir ödeme mekanizması yaratır.
9.2. Sendika Gelirlerinin Kullanım Esasları (Madde 26)
- Sendika ve konfederasyonlar, gelirlerini:
- Tüzüklerinde belirtilen amaçlar ve
- Kanunda gösterilen faaliyetler
- Gelirlerin en az yüzde onu (%10’u), üyelerin mesleki bilgi ve tecrübelerini artırmak amacıyla kullanılmak zorundadır.
- Eğitim programları, kurslar, seminerler, yayın faaliyetleri bu kapsamda değerlendirilebilir.
Bu hükümler, sendika mali yapısının şeffaf, amaçlı ve üyelerin gelişimine dönük kullanılmasını zorunlu kılar.
10. Toplu Sözleşmenin Kapsamı ve Süresi (Madde 28)
10.1. Kapsam
Madde 28’e göre toplu sözleşme; kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarını düzenleyen mevcut mevzuat hükümleri dikkate alınarak şu kalemleri kapsar:
- Aylıklar ve ücretler,
- Uygulanacak katsayı ve göstergeler,
- Her türlü zam ve tazminatlar,
- Ek ödemeler,
- Toplu sözleşme ikramiyesi,
- Fazla çalışma ücreti,
- Harcırah ve ikramiyeler,
- Doğum, ölüm ve aile yardımı ödenekleri,
- Cenaze giderleri,
- Yiyecek ve giyecek yardımları,
- Diğer mali ve sosyal haklar.
10.2. Eşitlik İlkesi
Toplu sözleşme ikramiyesi hariç olmak üzere, toplu sözleşme hükümlerinin uygulanmasında sendika üyesi olan ve olmayan kamu görevlileri arasında ayrım yapılamaz.
10.3. Süre
Toplu sözleşme hükümleri, sözleşmenin yapıldığı tarihi takip eden iki mali yıl için geçerlidir. Bu süre, kamu çalışanlarının mali ve sosyal koşullarına ilişkin öngörülebilirlik sağlar.
11. Toplu Sözleşmenin Tarafları ve İmza Yetkisi (Madde 29)
11.1. Toplu Sözleşmenin Tarafları
Toplu sözleşme görüşmelerine iki ana heyet katılır:
- Kamu İşveren Heyeti
- Kamu Görevlileri Sendikaları Heyeti
11.2. Kamu İşveren Heyeti
- Kamu idaresi adına toplu sözleşme masasında yer alır.
- Heyet; Cumhurbaşkanının görevlendireceği Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan başkanlığında,
- Cumhurbaşkanınca belirlenen bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşlarının temsilcilerinden oluşur.
11.3. Kamu Görevlileri Sendikaları Heyeti
- Kamu görevlileri adına toplu sözleşme görüşmelerine katılır.
- Heyet;
- Bağlı sendikaların toplam üye sayısı itibarıyla en fazla üyeye sahip konfederasyonun Heyet Başkanı olarak görevlendireceği bir temsilci,
- Her hizmet kolunda en fazla üyeye sahip kamu görevlileri sendikalarının belirleyeceği temsilciler,
- Toplam üye sayıları esas alınmak kaydıyla birinci, ikinci ve üçüncü sıradaki konfederasyonlarca belirlenecek temsilcilerden oluşur.
- Heyetin toplam üye sayısı on beştir.
Bu yapı, kamu işvereni ile çalışan tarafı temsil eden sendikal yapılanmalar arasında kurumsal bir denge ve temsilde adalet sağlamayı hedefler.
12. Uygulamada Öne Çıkan Başlıca Haklar – Kısa Kontrol Listesi
- Kamu görevlileri, önceden izin almaksızın sendika ve konfederasyon kurabilir.
- Sendikaya üye olmak serbesttir; başvurusu 30 gün içinde reddedilmeyen kamu görevlisi üye kabul edilir.
- Her üye, üç nüsha bildirimle sendikal üyeliğinden serbestçe çekilebilir.
- Sendikal faaliyetlere katılan kamu görevlilerine, bu nedenle farklı işlem uygulanamaz, görevlerine son verilemez.
- İşyeri sendika temsilcisi ve sendika yöneticilerinin görev yeri, sendikal sıfatları gerekçe gösterilerek keyfî biçimde değiştirilemez.
- Sendika yönetim kurulu üyeleri haftada bir gün, il ve ilçe temsilcileri haftada dört saat izinli sayılır.
- Aylıksız izinli sendika yöneticilerinin ve aile bireylerinin sağlık giderleri kurum tarafından karşılanmaya devam eder.
- Sendika gelirlerinin en az %10’u, üyelerin mesleki bilgi ve deneyimini artırmaya ayrılmak zorundadır.
- Toplu sözleşme; maaş, ek ödeme, tazminat, ikramiye, fazla mesai ve sosyal yardımlar dâhil geniş bir mali–sosyal haklar paketini düzenler.
- Toplu sözleşme hükümleri, iki mali yıl süreyle uygulanır ve (ikramiye hariç) sendika üyesi olan–olmayan arasında ayrım yapılamaz.