Gün Aşırı Nöbetin Sessiz Çığlığı: Bir Hemşirenin Gözyaşlarında Görünen Sistem Arızası

Sosyal medyada paylaşılan ve kısa sürede milyonların karşısına düşen o video… Ekrana yalnızca bir kişinin hüznü değil, bir mesleğin, bir sistemin, bir ülkenin sağlık emekçilerine yüklediği ağırlık sızıyor. Aylardır gün aşırı nöbet tuttuğunu söyleyen genç bir hemşire, “Bu bir intihar videosu olabilir ama hâlâ paylaşıyorsam demek ki umut vardır” diyerek ağlıyor. Cümle net, sarsıcı ve tekil bir feryat olmanın ötesinde: Türkiye’de sağlık hizmetinin en ön saflarında “tükenmişliğin bedeli”ni anlatıyor.

Videonun Anatomisi: Yorgunluk, Yoksunluk, Yalnızlık

Hemşire, iki günde bir gece nöbeti tuttuğunu, geçimini büyük ölçüde nöbet ücretine bağladığını ama buna rağmen “insanca bir yaşam kuramadığını” anlatıyor. Kronik hastalığı (çölyak) nedeniyle hastane yemekhanesinde güvenle beslenemediğini, özel ve pahalı ürünlere mahkûm kaldığını söylüyor. Kurum içi dilekçelerin, sözlü başvuruların “duvara çarpar gibi” sonuçsuz kalmasını, fazla mesaiyi reddetmek istese de sistemin onu yeniden nöbet listesine sürüklemesini tarif ediyor. Anlatının merkezinde üç duygu var: yorgunluk (fizyolojik tükenme), yoksunluk (gelir ve uygun beslenme erişiminin kısıtlanması) ve yalnızlık (kurumsal çözüm mekanizmalarına güvenin erimesi).

Hemşirenin yaşadığı sorunları anlattığı video

Duygudan Öte: Veriler Ne Diyor?

• Tükenmişlik bir “tanı” değil, iş kaynaklı bir olgu. Dünya Sağlık Örgütü, ICD-11’de “burnout”u işyerindeki kronik stresin başarıyla yönetilememesiyle karakterize mesleki bir olgu olarak tanımlıyor: enerji kaybı, zihinsel mesafe/sinizm ve mesleki yeterlikte azalma. Bu, kişisel bir “zayıflık” değil, iş organizasyonu sorunu.
• Türkiye’de hemşire sayısı düşük, yük ise ağır. OECD verilerine göre Türkiye’de 2021 itibarıyla hemşire yoğunluğu 1000 kişi başına 3’ün altında; OECD ortalaması bunun çok üzerinde. Bu fark, sahadaki “hasta başına hemşire” yükünü artırıyor ve riskleri büyütüyor.
• Uzun vardiyalar hata ve memnuniyetsizlikle ilişkili. Avrupa ve İngiltere verileri, 12 saat ve üzeri vardiyalarla “bakım kalitesinde düşüş”, “yarım kalan bakım” ve “güvenlikte bozulma” arasındaki ilişkiyi defalarca gösterdi. Aiken ve arkadaşlarının çok ülkeli çalışması da hemşire başına bir hasta ek yükün 30 gün içi mortalite riskini %7 artırabildiğini rapor ediyor.

Hukuki Çerçeve: Saatler, Fazla Mesai ve İşveren Yükümlülükleri

• Haftalık çalışma süresi: 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre memurlar için genel kural haftada 40 saat. Bu çerçevenin nasıl uygulandığı ve hangi hallerde esnetileceği idarenin düzenlemelerine bağlı.
• Fazla çalışma karşılığı: 657’nin 178. maddesi, birçok durumda fazla çalışma ücret yerine izin öngören bir denge mekanizması kurar (her 8 saat fazla çalışma = 1 gün izin prensibi, belirli sınırlar dâhilinde). Uygulama ayrıntıları yıl bütçe kanunları ve ikincil düzenlemelerle somutlaşır.
• İş sağlığı ve güvenliği: 6331 sayılı Kanun, işverenlere sağlık risklerini önleme, uygun çalışma düzeni kurma ve çalışanı koruma ödevleri yükler. Gece vardiyası, kronik hastalığı olan personelin beslenme/sağlık ihtiyaçları gibi konular risk değerlendirmesinde ele alınmalıdır.

Not: Türkiye, AB üyesi değildir; ancak AB’nin Çalışma Süreleri Direktifi (2003/88/EC) 24 saatte en az 11 saat kesintisiz dinlenme ve haftalık ortalama 48 saat üst sınır gibi asgari dinlenme standartlarını tanımlar ve birçok ülkede vardiya planlamasının omurgasını oluşturur. Karşılaştırma ölçütü olarak önemlidir.

Kronik Hastalıkla Çalışmak: “Makul Uyum” Prensibi

Çölyak gibi glutensiz beslenme zorunluluğu olan kronik durumlar, vardiyalı işte sağlık riskini katlar. En iyi uygulamalar; glutensiz menü seçeneği, kontaminasyon eğitimli mutfak personeli, nöbet saatlerinde sağlıklı atıştırmalık erişimi ve diyetisyen desteği gibi “makul uyum” adımlarını içerir. Bu tür önlemler, WHO’nun “Sağlıklı İşyerleri” yaklaşımıyla da uyumludur.

Dramın Derin Yapısı: Bireysel Çaresizlikten Kurumsal Travmaya

Videodaki ağlayış, kişisel kırılma anı kadar, üç katmanlı bir yapısal soruna işaret ediyor:

1. İş örgütlenmesi: Düşük hemşire yoğunluğu ve süreklileşen nöbet fazlası, “sürekli telafi” kültürü yaratıyor; kişi, dinlenme ve özel hayatını sistemik açığın sigortası gibi sunmak zorunda kalıyor. “Yarına ertele” döngüsü, bir noktada moral yaralanmaya dönüşüyor. Bulgular, uzun vardiyaların kalite ve güvenlik üzerinde ölçülebilir olumsuz etkileri olduğunu gösteriyor.
2. Kurumsal geri bildirim körlüğü: Fazla mesaiyi azaltma taleplerinin, planlama kısıtları nedeniyle “duyuluyor ama değişmiyor” olması öğrenmeyen sistem hissini büyütüyor. Çalışan, yalnızlaştıkça sinikleşme ve yabancılaşma artıyor—tam da WHO’nun tanımladığı tükenmişlik üçlüsü.
3. Sosyal ve ekonomik gerilim: Nöbet ücreti, yaşam maliyetini dengelemede zorunlu ek gelire dönüşünce, personel dinlenmeyle geçim arasında kalıyor. Bu, sürdürülemez bir paradoks: Hem kişi hem hizmet kalitesi bundan zararlı çıkıyor. (OECD verilerindeki düşük hemşire yoğunluğu ve araştırmalardaki kalite düşüşü bu paradoksu sayısallaştırıyor.)

Somut, Ölçülebilir Çözüm Önerileri

1. Dinlenme standardı: Nöbet planlarında en az 11 saat kesintisiz dinlenme ve ardışık gece nöbetine üst sınır (ör. en fazla 2–3) — uluslararası iyi uygulamaya paralel.
2. Kadrolama ve havuz modeli: Pik dönemlerde yüzer hemşire havuzu, kısa süreli geçici görevlendirme ve mevsimsel planlama.
3. Glutensiz güvenli menü: Çölyaklı ve diğer diyet kısıtlı personel için protokollü menü, çapraz bulaş eğitimi ve nöbet saati atıştırmalık istasyonları.
4. Nöbet ve fazla mesai yönetimi: 657/178 çerçevesindeki izin dengelemesinin gerçekten kullandırılması; bütçe dönemlerinde şeffaf nöbet/icap ücret politikası.
5. Psikososyal destek hattı: Nöbet sonrası zorunlu kısa deşarj görüşmesi, gizli psikolojik danışmanlık ve akran destek grupları.
6. Güvenli raporlama kültürü: Yorgunluk kaynaklı “hata yakalama” bildirimlerinin cezasız ve öğrenmeye dönük sistemde toplanması.
7. Eğitim ve liderlik: Orta kademe yöneticilere vardiya ergonomisi ve psikososyal risk yönetimi eğitimi; planlamada veri temelli yaklaşım.

“Umut Vardır” Demek, Yalnızca Bir Cümle Değil Bir Program

O hemşirenin cümlesi, bir çağrı metni gibi okunmalı: Dinlenme hakkı, sağlıklı beslenme hakkı, güvenli bakım ve insanca ücret birbirine bağlı halkalar. Veriler, daha kısa/ergonomik vardiya, yeterli kadro ve kurumsal destekle hem çalışan sağlığının hem hasta güvenliğinin birlikte güçlendiğini gösteriyor. Bu, duygusal bir temenni değil; kanıta dayalı bir politika.

Kaynak notu: Bu haberde yer alan tükenmişlik tanımı WHO/ICD-11’den; çalışma ve dinlenme sürelerine ilişkin karşılaştırmalar AB Çalışma Süreleri Direktifi’nden; hemşire yoğunluğu OECD verilerinden; vardiya süresi ve hasta güvenliği ilişkisine dair bulgular çok merkezli akademik çalışmalardan derlenmiştir.

---

Hemşire.Com Derin Analiz