Türkiye’de Hastanelerin Depreme Hazırlık Karnesi: 2023 Depremleri Ne Gösterdi, Eksikler ve Acil Önlemler

Özet: Türkiye’de sağlık tesislerinin deprem güvenliği ve işlevselliği son yıllarda hem teknik hem de politik tartışmaların odağında. 6 Şubat 2023 depremleri sırasında birçok hastanenin hasar görmesi, “hastaneler gerçekten ayakta kalıp hizmet verebiliyor mu?” sorusunu yeniden gündeme getirdi. Aşağıda mevzuat, uygulama, sahada yaşanan sıkıntılar ve öneriler detaylı biçimde ele alındı.

Ne oldu? 2023 deneyimi ne gösterdi?

6 Şubat 2023’teki büyük depremler, bazı hastane binalarında ciddi yapısal hasar ve işlev kaybına yol açtı; aynı zamanda deprem mühendisleri için önemli gözlem fırsatları verdi. Bilimsel raporlar, etkilenen bölgelerde hem izole edilmiş (sismik izolatörlü) hem de sabit temelli hastanelerin performansını belgeledi; bazı izoleli hastaneler ayakta kalırken, sabit temelli yapılarda daha büyük hasarlar görüldü. Bu durum, hem yapı tasarımının hem de uygulama kalitesinin kritik olduğunu gösterdi.

Yasal çerçeve ve kılavuzlar

• Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği, 2019 güncellemesiyle birlikte yapıları deprem etkilerine karşı daha sıkı tasarıma tabii tutuyor; bu yönetmelik, yeni yapılan ya da güçlendirilen sağlık tesisleri için de bağlayıcı teknik şartlar içeriyor. Ancak yönetmeliğin uygulanması, denetim ve mevcut binaların değerlendirilip güçlendirilmesi ayrı bir uygulama alanı oluşturuyor.
• Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanmış “Hastane Afet ve Acil Durum Planı (HAP) Hazırlama Kılavuzu” gibi rehberler, hastanelerin fiziki güvenliğinin yanı sıra fonksiyonel sürekliliğini (personel, lojistik, iletişim, tatbikatlar) sağlamaya yönelik adımları tanımlıyor. Rehberler kurum bazında plan ve tatbikat yükümlülükleri getiriyor, ancak uygulama kalitesi kuruluşlar arasında farklılık gösteriyor.

Yapısal önlemler — neler yapılıyor?

Sağlık Bakanlığı’nın yeni yatırımlarında sismik izolasyon gibi modern yaklaşımlar kullanılmaya başlandı; özellikle riskli bölgelerde inşa edilen yeni hastanelerde izolatör uygulamalarıyla deprem anında yapının temel hareketini sınırlama hedefleniyor. Ancak ülke genelindeki eski sağlık binalarının büyük kısmı bu teknolojiyle donatılmış değil ve güçlendirme programları zaman, bütçe ve öncelik sorunlarıyla karşılaşıyor.

Fonksiyonel dayanıklılık — yapı ayakta olsa yeterli mi?

Bir binanın ayakta kalması, hastanenin hizmet vermeye devam edeceği anlamına gelmeyebilir. Acil jeneratörlerin, su/oksijen hatlarının, kritik tıbbi cihazların sabitlenmesi, iç tesisatın zarar görmemesi, personel iletişimi ve hasta sevk planları gibi “non-structural” (yapısal olmayan) unsurların yönetimi hayati önemde. WHO’nun önerdiği Hastane Güvenlik İndeksi gibi araçlar, bu tür zafiyetleri ortaya koymak ve düşük maliyetli müdahaleler önermek için kullanılıyor; ancak indeksin yaygın ve düzenli uygulanması sınırlı. (WHO kaynakları ve uygulama araçları bu konuda rehberlik sağlıyor.)

Sahadaki eleştiriler ve şeffaflık talebi

Sağlık kuruluşlarının depreme dayanıklılık analizlerinin paylaşılması ve bağımsız denetim talepleri, meslek örgütleri ve odalar tarafından sıkça gündeme getiriliyor. Örneğin İstanbul Tabip Odası gibi kuruluşlar, kamu ve özel hastanelerin depreme dayanıklılık raporlarının açıklanmasını talep etti; bu talep, hem kamusal hesap verebilirlik hem de toplum güveni açısından önem taşıyor. Şeffaflık olmadan risklerin doğru önceliklendirilmesi zorlaşıyor.

Engel olan faktörler

• Bütçe ve öncelikler: Güçlendirme maliyetleri yüksek olabiliyor; yeni yatırım öncelikleriyle mevcut binaların güçlendirilmesi arasında denge kurulması gerekiyor.
• Denetim ve uygulama kalitesi: Yönetmelik iyi olsa da saha uygulaması, malzeme kalitesi ve denetim eksiklikleri sonucu risk devam ediyor.
• Fonksiyonel eksiklikler: Non-structural öğelerin sabitlenmemesi, tıbbi gaz ve enerji altyapısının zayıf olması operasyonel çöküşe neden olabiliyor.
• Veri ve şeffaflık yokluğu: Bina değerlendirme raporlarının kamuya açık olmaması planlama ve önceliklendirmeyi zorlaştırıyor. (İTO talebi bu boşluğu göstermektedir.)

Sonuç — Hastaneler hazır mı?

Kısa cevap: “Kısmen.” Yeni yapılan ve modern tekniklerle inşa edilen bazı sağlık tesisleri daha yüksek dayanıklılık gösteriyor; ancak ülke genelindeki eski binaların büyük bölümü için kapsamlı güçlendirme, non-structural önlemler, düzenli tatbikatlar ve şeffaf değerlendirme hâlâ gerekli. 2023 deneyimi, yapısal tasarımın yanında uygulama kalitesinin ve fonksiyonel hazırlığın eşit derecede belirleyici olduğunu ortaya koydu.

Öneriler (kısa, uygulanabilir)

1. Kamuoyuna açık bina değerlendirmeleri: Tüm kamu ve büyük özel sağlık tesislerinin deprem performans raporları paylaşılmalı.
2. Öncelikli güçlendirme programı: Risk haritasına göre en kırılgan tesisler acilen güçlendirilmeli; finansman için merkezi destek modelleri oluşturulmalı.
3. Non-structural müdahaleler: Tıbbi cihazların sabitlenmesi, kritik hatların korunması ve jeneratör/su/oksijen yedek planlarının garantilenmesi.
4. Düzenli tatbikat ve HAP uygulaması: Hastane Afet ve Acil Durum Planları (HAP) sadece kağıt üzerinde olmamalı; yılda en az bir büyük tatbikat zorunlu kılınmalı.
5. Bağımsız denetim ve izleme: Deprem yönetmeliği uygulamalarının bağımsız kurumlarca denetlenmesi sağlanmalı.

Kaynaklar

1. Sağlık Bakanlığı – Hastanelerde Depreme Karşı Sismik İzolatör Uygulamaları “Sağlık Bakanlığı, inşa ettiği yeni hastaneleri depremin etkilerini en aza indiren sismik izolatörlerle donatıyor…” (sygm.saglik.gov.tr)
2. Dünya Gazetesi – İstanbul’da 8 Hastanede Sismik Koruma Uygulaması “İstanbul’da kamu hastaneleri, deprem anında sağlık hizmetlerinin kesintisiz devam etmesi için sismik izolatör sistemleriyle güçlendirildi…”
3. SağlıkAktüel – İstanbul’daki Hastanelerde İzolatör Sistemi “Kent genelinde bugüne kadar 8 hastanede deprem izolatörleri aktif olarak kullanıma sunulurken…”
4. TRT Haber – Hastaneler Depreme Karşı Sismik İzolasyonla Korunuyor “Türkiye’de deprem riski altındaki bölgelerde bulunan hastanelerde sismik izolasyon teknolojisi kullanılıyor…”
5. DergiPark – Çok Katlı Hastane Binalarında Taban İzolasyon Uygulamaları “2013 yılında yayınlanan genelgede…100 yataklı ve üzeri 1. derece deprem bölgesindeki hastanelerde sismik izolasyon zorunlu tutulmuştur.”
6. DergiPark (AUSBID) – 2015 ve 2021 HAP Kılavuzları Karşılaştırması “2015 yılında hazırlanan… ile 2021 yılında güncellenerek yayımlanan… titiz bir şekilde incelenmiş ve karşılaştırmalı bir analize tabi tutulmuştur.”
7. Sağlık Bakanlığı Web Sitesi – HAP Hazırlama Kılavuzu “İlk olarak 2014 yılında katılımlı bir ekip çalışması başlatılmış… Aralık 2015’te ilk sürümü yayımlanan kılavuzun… Haziran 2021’de ikinci sürümü yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.”
8. OHSAD (Özel Hastaneler ve Sağlık Kuruluşları Derneği) – HAP Kılavuzu Yayınlandığı Duyurusu “20.03.2015 tarihli ve 29301 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Hastane Afet ve Acil Durum Planları (HAP) Uygulama Yönetmeliği gereği hazırlanan… kılavuz ilan edilmiştir.”